معرفی سبک جالب معماری خانه‌های تونس

مقدمه ای بر معماری خانه‌های تونس

تونس با تاریخچه‌ای غنی و فرهنگی پویا، به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود در مرزهای آفریقا و اروپا، تحت تأثیرات فرهنگی و معماری متنوعی قرار گرفته است. این تأثیرات به‌وضوح در معماری خانه‌های تونس ، چه در مناطق شهری و چه در مناطق روستایی و دورافتاده مانند روستای ماتماتا، دیده می‌شود. معماری تونسی، که شامل ترکیبی از سنت‌های بومی، نوآوری‌های تکنولوژیکی و تأثیرات خارجی است، به یکی از شاخص‌ترین و جذاب‌ترین سبک‌های معماری در منطقه تبدیل شده است. سبک معماری تونس ترکیبی از معماری اسلامی، بربر (آمازیغ)، و تأثیرات خارجی نظیر رومی و عثمانی است. در ادامه به بررسی مهم‌ترین ویژگی‌های این سبک پرداخته می‌شود.

۱. معماری اسلامی

معماری اسلامی نقش مهمی در هویت معماری خانه‌های تونس ایفا می‌کند. این تأثیر را می‌توان در ساختارهای مذهبی مانند مساجد، مدراس، و زیارتگاه‌ها مشاهده کرد. یکی از بارزترین نمونه‌های معماری اسلامی در تونس، مسجد جامع قیروان است. این مسجد که در قرن هفتم میلادی ساخته شده است، یکی از قدیمی‌ترین و مقدس‌ترین مساجد جهان اسلام محسوب می‌شود و نمونه‌ای عالی از هنر اسلامی با طراحی‌های هندسی و آرایه‌های گیاهی است.

۲. آجرکاری و موزاییک‌کاری

استفاده از آجرکاری و موزاییک‌کاری در تزئینات داخلی و خارجی ساختمان‌های تونس بسیار رایج است. این تکنیک‌ها به‌ویژه در حمام‌های عمومی (حمام‌ها) و خانه‌های سنتی تونس به چشم می‌خورد. موزاییک‌های پیچیده با طرح‌های هندسی و رنگارنگ نه تنها زیبایی بصری ایجاد می‌کنند بلکه بیانگر مهارت‌های هنری معماران تونسی در طول تاریخ هستند.

۳. آرایه‌های هندسی و گیاهی

آرایه‌های هندسی و گیاهی از دیگر ویژگی‌های برجسته معماری تونس هستند. این طرح‌ها غالباً در کاشی‌کاری‌ها، گچ‌بری‌ها، و تزئینات سنگی دیده می‌شوند. استفاده از این نوع طرح‌ها ریشه در سنت‌های اسلامی دارد که به دلیل ممنوعیت تصویری از انسان و حیوان، به خلق هنرهای انتزاعی و طبیعت‌گرایانه روی آورده است.

۴. معماری بربر (آمازیغ)

معماری بربر یکی دیگر از عناصر کلیدی در ساختارهای معماری تونس است. این سبک عمدتاً در مناطق کوهستانی و روستایی مشاهده می‌شود. خانه‌های بربر معمولاً از مواد طبیعی مانند سنگ و گِل ساخته می‌شوند و به صورت مجتمع‌های فشرده طراحی می‌شوند تا در برابر شرایط سخت آب و هوایی مقاومت کنند. این ساختمان‌ها اغلب با طرح‌های ساده و کاربردی مشخص می‌شوند که نشان‌دهنده زندگی ساده و سخت مردمان بربر است.

۵. تأثیرات رومی و کارتاژی

تونس به دلیل موقعیت استراتژیک خود در مدیترانه، تاریخی پربار از تأثیرات تمدن‌های باستانی مانند رومی و کارتاژی دارد. بقایای شهر باستانی کارتاژ نمونه‌ای از این تأثیرات است که در قالب ستون‌ها، معابد، و ویلاهای بزرگ دیده می‌شود. تأثیرات رومی همچنین در ساختارهای شهری و طرح‌های معمارانه‌ای نظیر حمام‌های عمومی و آمفی‌تئاترها مشهود است.

۶. تأثیرات عثمانی و اندلسی

در دوره‌های مختلف تاریخی، تونس تحت تأثیر معماری عثمانی و اندلسی نیز قرار گرفته است. این تأثیرات به‌ویژه در بناهایی مانند قصرهای سلطنتی و خانه‌های اشرافی قابل مشاهده است. استفاده از فضاهای باز، حیاط‌های مرکزی، و گچ‌بری‌های پیچیده از ویژگی‌های معماری عثمانی و اندلسی است که در معماری تونس نیز به چشم می‌خورد.

۷. معماری مدرن و تغییرات اخیر

با ورود معماری مدرن به تونس، تغییرات قابل توجهی در طراحی و ساخت خانه‌ها به وجود آمده است. این تغییرات ناشی از تحولات اجتماعی و اقتصادی و همچنین تأثیرات خارجی، به ویژه از اروپا بوده است. اما چیزی که معماری مدرن تونس را منحصر به فرد می‌کند، تلفیق هوشمندانه‌ای از عناصر سنتی با مدرنیته است. در مناطقی مانند ماتماتا، علی‌رغم ورود تکنولوژی‌های مدرن، بسیاری از مردم همچنان به سبک زندگی و معماری سنتی خود پایبند هستند، که این امر نشان‌دهنده اهمیت و کارایی بالای این نوع معماری در مواجهه با شرایط اقلیمی خاص منطقه است.

۸. معماری سنتی خانه‌های تونس

معماری سنتی تونس، که به‌ویژه در مناطق کوهستانی و روستایی مانند ماتماتا به چشم می‌خورد، به استفاده از مصالح محلی و طراحی‌های متناسب با اقلیم منطقه معروف است. یکی از بارزترین نمونه‌های این معماری، خانه‌های زیرزمینی روستای ماتماتا هستند که به دلیل شرایط سخت اقلیمی و نیاز به حفظ انرژی، به صورت زیرزمینی ساخته شده‌اند. روستای ماتماتا در جنوب تونس نمونه‌ای برجسته از سازگاری هوشمندانه انسان با محیط زیست و استفاده از تکنولوژی‌های بومی است. این روستا با معماری زیرزمینی خود، که به دوران بربرها برمی‌گردد، نه تنها به عنوان جاذبه‌ای توریستی بلکه به عنوان نمادی از پایداری و استفاده بهینه از منابع طبیعی شناخته می‌شود.

۹. تأثیرات اقلیمی و جغرافیایی

شرایط آب و هوایی تونس، که شامل تابستان‌های بسیار گرم و زمستان‌های سرد است، تأثیر بسزایی در شکل‌گیری معماری این کشور داشته است. در مناطقی مانند ماتماتا، خانه‌های زیرزمینی به دلیل قرار گرفتن در عمق زمین، از گرما و سرمای شدید محافظت می‌شوند. این نوع معماری به طور طبیعی دارای سیستم تهویه مطبوع است که باعث می‌شود دمای داخلی خانه در تمام طول سال نسبتاً ثابت بماند. همچنین، استفاده از مصالح محلی و بهره‌گیری از دانش بومی، این خانه‌ها را به سازه‌هایی پایدار و مقاوم تبدیل کرده است.

اهمیت و آینده معماری تونسی

معماری تونسی، با تلفیق عناصر بومی و خارجی، میراثی غنی و متنوع را به وجود آورده است که هر کدام نمایانگر بخشی از تاریخ و فرهنگ این سرزمین هستند. از مساجد باشکوه گرفته تا خانه‌های ساده بربر و خانه‌های زیرزمینی ماتماتا، این معماری بیانگر پیوند عمیق مردم تونس با زمین و فرهنگ خود است. تونس با حفظ این میراث ارزشمند، به عنوان یکی از مراکز مهم فرهنگی و تاریخی در جهان شناخته می‌شود. در دنیای امروز، که مسائل زیست‌محیطی و تغییرات اقلیمی به یکی از چالش‌های اصلی بشر تبدیل شده‌اند، این نوع معماری می‌تواند الگویی ارزشمند برای طراحان و معماران معاصر باشد.

شما می توانید همچنین پست نمونه موردی خارجی کتابخانه استیونز در مدرسه Sacred Heart را مشاهده کنید.

در ادامه به بررسی روستای ماتماتا و معماری خاص آن خواهیم پرداخت:

معماری زیرزمینی ماتماتا: نماد تطبیق انسان با محیط زیست اطراف

روستای ماتماتا در قلب صحرای جنوبی تونس، به دلیل معماری زیرزمینی منحصربه‌فرد خود، توجه جهانیان را به خود جلب کرده است. این روستا، با خانه‌هایی که در دل زمین حفر شده‌اند، نه تنها به عنوان یک جاذبه توریستی مطرح است، بلکه نمونه‌ای بی‌نظیر از سازگاری انسان با شرایط سخت محیطی و استفاده بهینه از منابع طبیعی به شمار می‌رود. در این مقاله، به بررسی دقیق‌تر جنبه‌های مختلف معماری ماتماتا، از تاریخچه و زمینه فرهنگی آن گرفته تا اصول طراحی و تکنولوژی‌های بومی استفاده شده در این سازه‌ها، می‌پردازیم.

پیشینه تاریخی و فرهنگی:

ماتماتا قدمتی هزاران ساله دارد و شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهند که این منطقه از دوران نوسنگی مسکونی بوده است. اما معماری زیرزمینی خاص این منطقه به دوران بربرها، یعنی حدود ۲۰۰۰ سال پیش، بازمی‌گردد. مردم بربر، که به دلیل مهاجرت‌ها و تهاجمات متعدد از سوی قدرت‌های خارجی تحت فشار قرار داشتند، به ساخت خانه‌های زیرزمینی به عنوان راهکاری برای پنهان شدن و محافظت در برابر حملات دست زدند.

در دوران‌های مختلف، از جمله دوره‌های رومی و اسلامی، این منطقه شاهد تحولات فرهنگی و تکنولوژیکی بوده که در نهایت به شکل‌گیری نوعی معماری بومی و پایدار انجامیده است. معماری زیرزمینی ماتماتا، که با الهام از اصول سنتی بربری و تطبیق با شرایط اقلیمی خاص منطقه ساخته شده، تجلی این تکامل تاریخی است.

اصول طراحی و ساختار:

خانه‌های زیرزمینی ماتماتا از نظر ساختاری بسیار ساده اما هوشمندانه طراحی شده‌اند. فرآیند ساخت این خانه‌ها با حفر یک گودال بزرگ به عمق ۶ تا ۱۰ متر آغاز می‌شود. این گودال، که به عنوان حیاط مرکزی عمل می‌کند، هسته اصلی خانه را تشکیل می‌دهد. اتاق‌ها به صورت شعاعی در اطراف این حیاط حفر می‌شوند و از طریق درگاه‌های باریک به حیاط متصل می‌شوند.

هر خانه معمولاً شامل چندین اتاق است که برای کاربری‌های مختلف مانند اتاق خواب، آشپزخانه، انبار و اتاق نشیمن طراحی شده‌اند. این اتاق‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که جریان هوای خنک از طریق درگاه‌ها و حیاط مرکزی به تمامی قسمت‌های خانه منتقل شود، که این خود نقش مهمی در تنظیم دمای داخلی خانه ایفا می‌کند.

یکی از ویژگی‌های بارز این معماری، استفاده از خاک و سنگ‌های محلی به عنوان مصالح ساختمانی است. خاک منطقه ماتماتا به دلیل ترکیبات خاص خود، عایق حرارتی مناسبی است که در تابستان خانه را خنک و در زمستان گرم نگه می‌دارد. این ویژگی باعث شده که ساکنان ماتماتا نیازی به استفاده از سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی پیچیده نداشته باشند.

تأثیرات اقلیمی و تکنولوژیکی:

شرایط اقلیمی ماتماتا، با تابستان‌های بسیار گرم و زمستان‌های سرد و خشک، تأثیر بسزایی در شکل‌گیری این نوع معماری داشته است. خانه‌های زیرزمینی به دلیل قرار گرفتن در عمق زمین، از گرما و سرمای شدید محافظت می‌شوند. این نوع سازه‌ها به طور طبیعی دارای سیستم تهویه مطبوع هستند که باعث می‌شود دمای داخلی خانه در تمام طول سال نسبتاً ثابت بماند.

از نظر تکنولوژیکی، ساخت این خانه‌ها نیازمند دانش عمیقی از ویژگی‌های زمین‌شناسی و مهندسی بومی است. حفر گودال‌های بزرگ و ایجاد اتاق‌های زیرزمینی با استفاده از ابزارهای ساده نیازمند مهارت و تجربه بسیار است. علاوه بر این، حفظ استحکام این سازه‌ها در طول زمان، نشان از درک عمیق مردم بومی از رفتار خاک و سنگ‌های منطقه دارد.

فرهنگ و زندگی اجتماعی در ماتماتا:

زندگی اجتماعی در ماتماتا به شدت تحت تأثیر معماری زیرزمینی آن قرار دارد. خانه‌های زیرزمینی، که به طور سنتی توسط چندین نسل از یک خانواده مورد استفاده قرار می‌گیرند، نه تنها محلی برای سکونت بلکه مرکزی برای تجمعات خانوادگی و اجتماعی نیز محسوب می‌شوند. حیاط مرکزی هر خانه، نقش مهمی در زندگی روزمره مردم ایفا می‌کند؛ جایی که اعضای خانواده در طول روز گرد هم می‌آیند، غذا می‌خورند و به فعالیت‌های مختلف می‌پردازند.

این نوع زندگی مشترک، که در آن حریم خصوصی افراد به میزان زیادی با فضای عمومی خانواده ترکیب شده، به ایجاد حس قوی از همبستگی و پیوندهای اجتماعی در بین ساکنان کمک کرده است. حتی در دنیای مدرن امروز، بسیاری از مردم ماتماتا به سبک زندگی سنتی خود پایبند هستند و این خانه‌های زیرزمینی همچنان به عنوان مراکز اجتماعی و فرهنگی محسوب می‌شوند.

اهمیت معماری ماتماتا در جهان معاصر:

معماری زیرزمینی ماتماتا نمونه‌ای بی‌نظیر از یک سیستم سکونتی پایدار است که از حداقل منابع طبیعی استفاده می‌کند و در عین حال به حداکثر کارایی و راحتی دست می‌یابد. در دنیای امروز، که مسئله تغییرات اقلیمی و کاهش منابع انرژی به یک چالش بزرگ تبدیل شده است، این نوع معماری می‌تواند الگویی الهام‌بخش برای طراحی‌های پایدار و دوستدار محیط زیست باشد.

با افزایش علاقه جهانی به معماری بومی و سنتی، خانه‌های زیرزمینی ماتماتا به عنوان یکی از نمونه‌های برجسته این نوع معماری، توجه محققان و طراحان مدرن را به خود جلب کرده‌اند. استفاده از تکنیک‌های ساده و در عین حال کارآمد در طراحی این خانه‌ها، نشان می‌دهد که چگونه می‌توان با بهره‌گیری از دانش بومی و تجربه‌های تاریخی، به راهکارهایی برای زندگی پایدار در مواجهه با چالش‌های زیست‌محیطی دست یافت.

جاذبه های گردشگری کشور تونس:

در ادامه به معرفی برخی از جاذبه‌های گردشکری این کشور خواهیم پرداخت، با ما همراه باشید:

۱. کارتاژ، کلان شهر فقینی ها در کشور تونس (Carthage)

شهر باستانی کارتاژ در شمال آفریقا، که اکنون در تونس قرار دارد، در حدود سال ۸۱۳ قبل از میلاد توسط ملکه فنیقی‌ها، تأسیس شد. پس از سقوط شهر صور، کارتاژ به مرکز اصلی قدرت فنیقی‌ها در غرب تبدیل شد. امروز این منطقه به حومه‌ای ثروتمند در تونس با ویلاهای مجلل تبدیل شده است.

۲. بولا رجیا (Bulla Regia)

بولا ریجا شهری از کشور تونس است که ریشه ای از رومی ها دارد. این شهر شامل خانه‌های زیرزمینی است که نور و هوا را حتی تا عمق ۶ متری نیز تامین می‌کند. در بالای این خانه‌ها، بناهایی قرار داشتند که به خنک‌تر شدن قسمت زیرزمینی کمک می‌کردند. همچنین، سوراخ‌های شش‌ضلعی در ستون‌ها برای کاهش وزن و افزایش نور به طبقه پایین طراحی شده‌اند. باستان‌شناسان همچنین یک منطقه مسکونی برای ثروتمندان و حمام‌های آب گرم را در این شهر کشف کرده‌اند.

۳. جربه (Djerba)

جربه، جزیره‌ای در مدیترانه و بخشی از کشور تونس، با شن‌های سفید نمکی و خانه‌های سفید گنبدی‌شکل خود شناخته می‌شود. این مناظر زیبا با درختان نخل ترکیب شده و جلوه‌ای خاص به جزیره می‌بخشند. جربه بزرگ‌ترین جزیره در شمال آفریقا است و یکی از معدود مناطقی است که هنوز زبان‌های بربری در آن رایج است.

۴. مسجد جامع قیروان (Kairouan)

مسجد جامع قیروان، معروف به مسجد عقبه بن نافع، در ۱۵۶ کیلومتری پایتخت تونس واقع شده و به عنوان اولین مسجد ساخته شده در شمال آفریقا شناخته می‌شود. این مسجد در سال ۵۰ هجری قمری توسط عقبه بن نافع تأسیس شد و به دلیل اهمیت تاریخی خود، از سال ۱۹۸۱ در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد.
این مسجد دارای گلدسته مربعی بزرگ، حیاطی مرمرین و شش گنبد است که یکی از آن‌ها بر محراب قرار دارد. منبر مسجد، ساخته شده از چوب ساج، از قدیمی‌ترین منابر جهان اسلام است و دیوارهای ضخیم آن نمایانگر معماری برجسته قیروانی، مراکشی و اندلسی است.

۵. بندر ال کاناتوئی واقع در کشور تونس (Port El Kantaoui)

بندر ال کانتاوی، واقع در ۱۰ کیلومتری شمال سوسه، یک مجتمع توریستی برجسته با ساختمان‌های سفید و خیابان‌های سنگ‌فرش‌شده است. این منطقه، که عمدتاً خصوصی است، شن‌های سفید خود را در حالت طبیعی حفظ کرده و به محیطی مناسب برای ورزش‌های آبی با آب‌های گرم تبدیل شده است.

۶. مدینه شهری در تونس (Medina)

در شهر مدینه، مجموعه‌ای شگفت‌انگیز از مساجد، کاخ‌ها و ساختمان‌های تاریخی وجود دارد. از میان آن‌ها، مسجد زیتون به‌عنوان قدیمی‌ترین مسجد در پایتخت تونس برجسته است، و مسجد سیدی محرز نیز به‌خاطر گنبدهای سفیدش به چشم می‌آید.

جهت اطلاع بیشتر می توانید سایت Amideastedabroad را به زبان انگلیسی مشاهده کنید. لازم به ذکر است نوشته معماری خانه‌های تونس حاصل گرداوری از یک سایت نیست.